Ekonomisi yllardr durgunluk seviyesinden kurtulamam, NATO destei olmadan anlamszlaan zayf ordulara sahip, savama cesaretinden ama ok daha nemlisi politik alanda gl lider profilinden yoksun bir Avrupa’nn Ukrayna’da ya da herhangi bir yerde bir sava bitirmesini beklemek beyhude bekleyitir.
Do. Dr. Bekir Gndomu/ Siyaset Bilimci/USKAM Bakan Yardmcs
Oval Ofis’ten dnyaya servis edilen tartma grntleri, yakn dnem siyasi tarih olaylar arasnda kendisine unutulmaz bir yer aarak hafzalara kaznmay baard. Olayn ierik itibariyle bir ilki muhteva etmesi elbette nemli. Bununla birlikte kresel siyasetin sa-sol poplizmin kskacna nasl mahkm edildiinin esasl bir rnei olmas bakmndan da olduka manidar bir enstantane olarak kaytlara girdi. Bu fotorafn bir yannda asl meslei tiyatroculuu dahi baarszca siyasete uyarlayan Zelensky, dier yannda ise nclleri gibi Hak lsnn kuvvet, ounluk, menfaat ve imtiyaz olduunu rahatsz edici bir hoyratlkla aikar eden Trump ve ynetimi yer ald. yle ki, basn mensuplarnn bile delloya (belki de kimilerinin iddia ettii gibi iyi kurgulanm bir tiyatroya) dahil edildii diplomatik nezaketten yoksun, devlet adaml ciddiyetinden uzak olabildiince hrn ve kaba bir siyaset anlay tm dnyaya ayn anda servis edildi.
Trump liderliindeki ABD’nin, Ukrayna-Rusya gerilimi karsnda taraflar ikna edecek adil bir bar aray yerine Amerikan karlar zerinden hamle yaptnn grlmesi olduka pragmatist bir yaklam olarak deerlendiriliyor. Esasnda bugne kadarki ABD liderlerinin de benzeri amalarla hareket ettiini sylemek pekala mmkndr, ancak Trump’ bu denli ne kartan husus; onun politikalarn, diplomatik nezaketten ya da arlktan uzak adeta gze sokarcasna bir slupla uygulamasdr.
Fakir ama gururlu duru
Elbette bu olay, Trump-Zelensky arasndaki kiisel sz dellosundan te, yakn gelecekte deimesi muhtemel dengelerin ve olas admlarn doum sancs saylmaktadr. Zelensky’nin mstekbir muhatab karsnda fakir ama gururlu bir gen edasyla nce direni, hatta bakaldr grnts vermesi ama hemen arkasndan ok hzl manevra yapmas bu dengeler ile ilgili ipucu saylabilir.
Gncel grnm zerinden deerlendirildiinde ABD’nin Ukrayna’da istediklerini elde edecei ama bunu yaparken Rusya’y da rahatsz etmeyecek bir sre takip edecei ngrlyor.
Zaten Zelensky’nin Trump karsnda ortaya koyduu tutumun alt zemininde ABD’ye ve Trump’a duyduu gvensizlik yatyor. Zelensky kendisinin ve lkesinin ABD tarafndan Putin’e satlacana inanyor.
lgintir ki, benzer duygular Trump’n da yaadn sylemek mmkn. Trump da Zelensky’yi i bilmez, birlikte yola klmaz bir kiilik olarak resmediyor. Oval Ofis tartmasnda Zelensky’nin dorudan yzne kar kendisine yaplan yardmlara karn yeteri lde mteekkir olmadnn sylenmesi bundan kaynaklanyor.
Ukraynallarn sava motivasyonu rselendi
Bu yzdendir ki, ABD ynetimi Ukrayna’nn nadir element ieren madenlerini ikna yoluyla deil bask, zor ve tehditle ele geirme yntemini tercih etti. nmzdeki gnlerde Riyad zirvesinde ortaya konulacak grnt de belki nem arz edecek ancak Oval Ofis tartmas ve devamndaki yaklamlar Ukrayna ynetimini ve Ukraynallarn gururunu, sava motivasyonunu byk lde rselemi oldu.
Ama ok daha nemlisi Ukrayna ac bir gerek ile sert ve belki de beklenmedik bir ekilde yzlemi oldu.
Ukrayna ynetimi ve halk, ABD ve Avrupa Birlii’nin yardmlar ve hatta tevikleriyle Rusya’ya kar giritikleri savata aslnda yalnz olduklarn fark ettiler.
Ukrayna’ya en fazla yardm eden ABD’nin bugn adeta Rusya ile sava nedeniyle Ukrayna’y sorgulamas, “Ukrayna aslnda Avrupa’nn gvenlii iin savayor” diyen AB lkelerinin Oval Ofis tartmasnn ardndan ne yapacan bilemez hale gelerek Zelenksy’yi yeniden Trump’n elini pmeye mecbur brakmas Ukrayna’da derin bir sorgulamaya neden oldu.
Mevcut durumda ortaya kan manzara, Trump’n Ukrayna krizi karsnda Putin ile yaknlaacana iaret ediyor. Bunun olmas demek, kresel dengelerin batan aa deimesi demek. Tahminlere gre, in tehdidine odaklanan Trump ynetimi Putin ile yaknlaarak in’i kontrol altna almaya alacak.
Ama bu durum uzunca bir sredir sklkla kendi vatandalarna sava hazrl uyars yapan Avrupa lkelerine sirayet etmi grlen Rus korkusunun anksiyete seviyesini daha da derinletiriyor.
ABD, Rusya ile yaknlatka Avrupa da kendi bann aresine bakma yollarn aryor. Bunun muhtemel bir AB-in yaknlamasna dnmesi bugn iin uzak gibi grnse de en azndan bu husus olas ihtimaller arasna dahil edilmi olacak.
Tam da bu durumda dnya kamuoyunda nemli bir sorunun cevab merak edilmeye baland. Oluacak bu muhtemel yeni denklemler gz nne alndnda Avrupa Birlii, Ukrayna krizinde Trump’a ramen bir sre yrtebilecek mi? Avrupa, Ukrayna’da bar salayabilecek mi?
Oval Ofis krizi sonrasnda Londra ve Brksel’den verilen mesajlar AB’nin savunma konusunda ABD’ye bamllktan kurtulmas ynnde bir ierik kazanm grnyor. AB liderlerinin Ukrayna’ya 800 milyar dolarlk destei onaylamasnn yannda ulusal savunma btelerini artrmalar gerektii ynnde pei sra gelen aklamalar Avrupa’nn gvenlik odakl savunmac bir siyasete odaklandn ispat ediyor. Bugn net bir ekilde ifade edilmektedir ki, Avrupa ncelikli tehdit sralamasnda Rus tehdidini ilk sraya yerletirmi durumdadr.
Btn bu netlie ramen, Ukrayna krizinden corafi konum nedeniyle en fazla etkilenen lke olarak Polonya’nn sert aklamalar dnda AB liderlerinin inisiyatif alc bir grnm vermemesi de dikkatlerden kamamaktadr.
Bu zayf siyasi irade grntsnn gerek nedenleri doru bir ekilde anlaldnda AB’nin Ukrayna’da zm getirip getiremeyecei sorusunun cevab da daha kolay verilmi olacaktr. Bunun iin Avrupa Birlii’nin siyasi ve ekonomik grnmne ksaca odaklanmakta yarar vardr.
Ekonomi alarm veriyor
ubat ay sonunda aklanan 2024 yl verileri (Eurostat) Avrupa ekonomilerinin alarm verdiini ortaya koymaktadr. Dk byme ve enflasyon oranlar ekonomideki durgunluk krizinin uzun sredir gndemden dmemesine neden olmamaktadr. Enerji ithalat bata olmak zere d ticarette ABD, in ve Rusya’ya bamllk dzeyi AB yesi lkelerin siyasi denklemlerini de dorudan etkilemektedir. Son olarak Almanya’da seim sonularnda ar sac AfD’nin en yksek oy ald blgenin eski Dou Almanya snrndaki eyaletler olmas ve bu blgenin Almanya’nn ekonomik adan en zayf kalan blgesi olmas bunun gncel bir rnei olarak dnlebilir.
Politik sahada gl, karizmatik, kitlelere gven veren bir lider profilinin olmay da Avrupa’nn kar karya kald dier nemli ve esasl sorundur. En son Angela Merkel’in belli lde karlayabildii dnlen bu profil eksiklii yalnzca lkelerin ulusal liderlii bakmndan deil AB’nin kolektif liderlii asndan da ciddi bir ihtiyatr ve bugn Avrupa byle bir liderlikten yoksun durumdadr. Oval Ofis krizi sonrasnda Tusk’n ya da Macron’un klar Avrupa’da beklenen sinerjiyi ortaya karamaz durumdadr. nk AB yesi lkelerin liderleri bile bu klar ciddiye almamaktadr. Buluabildikleri tek ortak nokta, ulusal savunma btelerinin artrlmas olmaktadr ki, bu da politik bir stratejiden ziyade korku psikolojisinden kaynaklanyor grlmektedir.
Sonu olarak; ekonomisi yllardr durgunluk seviyesinden kurtulamam, NATO destei olmadan anlamszlaan zayf ordulara sahip, savama cesaretinden ama ok daha nemlisi politik alanda gl lider profilinden yoksun bir Avrupa’nn Ukrayna’da ya da herhangi bir yerde bir sava bitirmesini beklemek beyhude bekleyitir. Sava bitirebilmek, nihayetinde bir g gsterisidir. Avrupa’nn bugn buna ne mecali ne de cesareti bulunuyor. O yzdendir ki, Avrupa Birlii’nden Ukrayna krizinde Trump’n yol haritasna entegre olmann tesinde bir hamle beklemek yanltc olacaktr. Ancak bu durum, gmen korkusuyla Rus korkusu arasnda skarak psikolojisi bozulan Avrupa’nn kendi i ekonomi-politik dengelerinin izlenmesini gerekli klmaktadr.