Esad sonras Suriye’de Trkiye ile srail arasnda balayan g mcadelesini Trkiye kazanm gzkmektedir. Ancak Netanyahu’nun maksimalist ve Trump’n ifade ettii gibi makul olmayan politikalarnn tekrar Trkiye ile srail’i kar karya getirme potansiyelinin varln muhafaza ettiini hep hatrda tutmak gerekir. zellikle srail ile ran arasndaki savan seyri de Trkiye ile srail’i kar karya getirme riskini tamaktadr.
Prof. Dr. Muharrem EK / Krklareli niversitesi Uluslararas likiler Blm Bakan
Biden ynetimi, Suriye’de PKK-YPG terr rgtn mttefik olarak semiken Trump ynetimi, srail’in btn ikayetlerine ramen Trkiye’yi zelde Cumhurbakan Recep Tayyip Erdoan’ tercih etmitir.
Aralk 2010 tarihinde ‘Arap Bahar’nn domino etkisiyle Mart 2011’de Suriye’de i sava balam ve lke g mcadelesi alanna dnmtr. 2013’te ran, Hizbullah araclyla; 2015’te ise Rusya, Esad’n davetiyle savaa dahil olmutur. Rusya’nn mdahalesi, Esad’n iktidarn ve i sava uzatmtr. 27 Kasm 2024’te muhaliflerin ani taarruzu balam; 8 Aralk’ta am ele geirilmi, Esad Rusya’ya kamtr.
Suriye muhaliflerinin beklenmedik hzl ilerleyiinin temel dinamikleri
1. srail’in Ekim 2023 tarihinde balatt Gazze sava ve katliamlarna ek olarak ran’n Lbnan’daki vekil aktr Hizbullah’ bitirme politikas.
2. Rusya’nn arln Ukrayna savana vermesi.
3. Esad’n Arap Birliine geri dnmesiyle zafer kazandn zannederek askeri gc ihmal etmesi.
4. Trkiye’nin arkadan liderlik politikas. 19 ubat 2014’te ABD, Trkiye ve zgr Suriye Ordusu arasnda bir eit-donat anlamasnn yaplmasndan itibaren Trkiye ilk kez vekil aktr edinmitir. Trkiye, 2017 tarihinden itibaren sorumlu olduu dlib’te muhaliflerle yakn ilikiler tesis edebilmiti. Zira 2017 ylndaki Astana toplantsnda Trkiye, Rusya ve ran ile 4 adet dlib dahil gerginlii azaltma blgesi oluturma karar alnmt.
5. Ukrayna’nn HT ile temas. Rusya Dileri Bakanl Szcs Mariya Zaharova, 4 Aralk 2024 tarihinde basna yapt aklamada Ukrayna istihbaratnn Hey’etu Tahrri’-m (HT) ile etkileim iinde olduu, yabanc uyruklu savalardan HA’larn teslimat ve tecrbe aktarmna kadar eitli ibirliklerini ortaya atmt. Buradan hareketle HT’nin Ukrayna desteini ald anlalmaktadr.
Yeni imaj inas
Yeni Suriye Cumhurbakan Ahmed e-ara, ilk nce muhalif bir savadan devlet adamlna doru imaj deiimini yaparak dnyaya olumlu kamu diplomasisi mesajlar vermeye balamtr. Bunun iin ilk nce HT zamanlarndaki Colani ismini ara olarak deitirmi, ardndan kamuflajn karp takm elbise ve kravat ekmitir. Kamu diplomasisi mesaj olarak da Suriye’deki farkl topluluklarn haklarnn muhafaza edilecei ve Suriye vatandal ile herkesin eit haklara sahip olaca kapsayc sylemlerini tekrarlamaya balamtr.
Esad’n dmesi sonras Suriye’ye dardan ilk ziyaret eden Milli stihbarat (MT) Bakan brahim Kaln ve ardndan Dileri Bakan Hakan Fidan olmas, ara ile Trkiye’nin yakn dostluunu ve Esad sonras Trkiye-Suriye ilikilerinin seyrini dnyaya aka gstermitir. zellikle MT Bakan Kaln’n ara’nn kulland ara ile yolculuk etmesi, mttefikliin kamuoyu nezdindeki resmi olmutur.
Birlikte devlet inas
Trkiye’nin Esad sonras Suriye politikasnda kkl bir dnm yaanm; ara ile yeni devletin inasna odaklanlmtr. 2011’den itibaren 4 milyon Suriyeliye ev sahiplii yapan Trkiye, iki karde toplum temelinde yeni bir Suriye kurulmasn hedeflemitir. Devlet inas, istikrar ve imar srelerinde ok tarafllk benimsenmitir. Trump’n aklamasna dek Trkiye’nin rol grnmez kalmtr. sava sresince oyun kurucu olan Trkiye, artk dzen kurucu ve istikrar salaycdr. Dileri Bakan Hakan Fidan Krfez temaslarna balam, zaferin paylam ve ok tarafl ina sreci ne kmtr. 9 Mart 2025’te Trkiye, Suriye, rdn, Lbnan ve Irak’tan dileri, savunma ve istihbarat yetkililerinin katlmyla dzenlenen Amman Zirvesi, bu politikann kurumsal temelini oluturmutur.
Trkiye, bir yandan ierde ‘Terrsz Trkiye’ srecini balatrken te yandan Irak ve Suriye’de PKK’nn silah brakmas politikasn uygulamtr. Bu srece paralel olarak Suriye’deki YPG ve SDG’ye de basklar uygulanmtr. Bunun sonucunda 10 Mart 2025 tarihinde ara ile SDG arasnda anlama mutabakat imzalamtr. Bu anlama ara’nn yeni Suriye devlet inas srecinde lkedeki silahl unsurlarn tek at altnda toplama giriiminin stratejik aamasn oluturmutur. Zira modern devletin olmazsa olmaz, iddetin tek elde topland ve yasal meru tek otoritenin olmasdr. Bunun iin ara’nn yeni devlet inasndaki en nemli zorlu srecini Trkiye’nin desteiyle silahl gruplarn silahlarn brakmas ve tek yasal milli ordunun tesis edilmesi oluturmaktadr.
Ancak Cumhurbakan ara, Esad sonras yeni Suriye’yi ina ederken en nemli sorun, srail’in uluslararas hukuku ve lke egemenliini ihlal eden eylemleri olmutur.
G mcadelesi
Esad’n lkeyi terk etmesi sonras srail, Suriye’nin eski topra olan Golan’dan am’a 15 km yaknna kadar yerlemeye ve eski Esad askeri kalntlarn bombalamaya balamtr. srail, balangta bu eylemleri, nleyici mdahale stratejisi erevesinde yrtt gerekesi ile merulatrmak istemitir. Ancak sonra srail’in politika ve eylemleri, Suriye’de tek hakim g olma ve Trkiye’nin lkedeki varlk ve etkisini snrlamak olduu anlalmtr.
srail’in Golan’daki varln am yaknlarna tama stratejisi, hem ara hem de Trkiye ile gerilim yaratmtr. Trkiye’nin szde konulanaca varsaylan slerin bombalanmas bu atmay trmandrmtr. srail, Drziler zerinden zerk blge kurmay ve bu topluluu vekil aktr hline getirmeyi hedeflemitir. Drzi eyhlerini arlayp hamiliine soyunan srail, bu grubu karlar dorultusunda kullanmak istemitir. Drzileri ezilen aznlk olarak sunarak zellikle Trump’ etkilemeye alm, fakat baarl olamamtr. srail’in igal giriimi, ara’nn kapsayc mdahalesiyle akim kalmtr. Bu mdahale, ok kimlikli toplumu ynetme kapasitesinin stratejik bir testi olmutur.
Suriye’de Trkiye ile srail’in farkl politikalar izlemeleri de g mcadelesinin nemli bir boyutunu tekil etmektedir. srail, Suriye’de Irak’a benzer bir federal yap isterken Trkiye’nin niter devlet yaps iin ara’ya verdii destek, iki lke arasndaki Suriye politikalarnn atmasn getirmitir. zellikle Mart 2025 tarihinde ara ile SDG arasndaki anlama mutabakat, Suriye’nin toprak btnl, silahlarn tek elde toplanmas ve niter devlet yaps iin baarl bir hamleyi temsil etmesi, srail’in bekledii gibi federal bir yap hatta i atmann nn kapatmtr.
Trump: Suriye’nin anahtar Trkiye’de
8 Nisan 2025 tarihindeki Trump-Erdoan telefon grmesini Trump’n basna aklamasyla dnya kamuoyu, Trkiye’nin muhaliflerin harekt ve Esad’n dmesindeki arpc roln de renmi oldu. “Trump, Erdoan’a, “Tebrikler, baka kimsenin iki bin yldr yapamadn yaptnz. Suriye’yi aldnz. Cumhurbakan Erdoan’n …”Evet, belki de bizdik” karl aldn da anlatt. Trkiye’nin Suriye’deki varlndan rahatsz olan Netanyahu, 7 Nisan 2025 tarihinde Trkiye’yi ikayet etmi, ancak Trump, Oval ofiste basnn nnde Netanyahu’ya “Erdoan ile ok iyi ilikilerim var kendisini severim o da beni sever, sorunlarnz varsa zebilirim ama sen de makul olmalsn” aklamas, aslnda srail’in Suriye’deki maksimalist politikalarna dur demi olarak yorumlanabilir.
Trump, “Suriye’nin anahtar Trkiye’dedir” demitir. Bu ifade, Trkiye’nin lkedeki gcn tescil etmitir. Bylece ABD’nin Trkiye ile alaca en st dzeyden duyurulmutur. Trump tarafndan hem Trkiye Bykelisi hem de Suriye zel temsilci olarak Thomas Barrack’n atanmas bu tercihi pekitirmitir.
ABD’nin Suriye politikasndaki kkl deiimde Trump faktr ne kmaktadr. Trump ilk dneminde de Suriye’den askerlerini ekmeye almt ama Pentagon-CENTCOM diretmiti. imdi ise Trump’n askerlerini ekmeye balamas ve azaltmas, politika deiikliinin ak gstergesidir. Ayrca Trump’n Biden ynetimindeki Trkiye’yi dlayan ve PKK-YPG terr rgtn taktiksel dahi olsa mttefik olarak gren politikasn terk etmi ve onun yerine Erdoan Trkiye’si ile almay tercih etmitir. Trump ile Erdoan arasnda Suriye’de varlan muhtemel zmni mutabakat da iki liderin birlikte hareket etmesinde etkili olmutur. Yeni Suriye’nin nasl olaca zerine iki liderin zmni uzlas, yeni Suriye’nin kodlarnda da belirleyici olacaktr.
Yeni Suriye’nin kodlar
1. srail’e tehdit oluturmayan
2. ran’a alan amayan
3. Krfez lkelerine yakn
4. Trkiye zerinden Bat ile angaje olan
5. niter ve toprak btnln koruyan
Sonu olarak imdilik Esad sonras Suriye’de Trkiye ile srail arasnda balayan g mcadelesini Trkiye kazanm gzkmektedir. Ancak Netanyahu’nun maksimalist ve Trump’n ifade ettii gibi makul olmayan politikalarnn tekrar Trkiye ile srail’i kar karya getirme potansiyelinin varln muhafaza ettiini hep hatrda tutmak gerekir. zellikle srail ile ran arasndaki savan seyri de Trkiye ile srail’i kar karya getirme riskini tamaktadr.